20 ساڵ بەسەر داگیرکردنی عێراق.دا تێدەپەڕێت
20 ساڵ بەسەر داگیرکردنی عێراق.دا تێدەپەڕێت
"بی بی سی" پشت بەستن بەزانیاری شایەتحاڵیەکان وردەکاری نوێ سەبارەت بە ڕوخانی دەسەڵاتی صدام حسێن لە عێراقئاشکرادەکات .
دوای بیست ساڵ لە لەشکرکێشی عێراق، مشتومڕ لەسەر بوونی "چەکی کۆمەڵکوژ" هێشتا پاساوی بەریتانیای بۆ تێوەگلانی بەریتانیا ووردەکاری نوێ سەبارەت بە گەڕان بەدوای چەکی کۆمەڵکوژدا هاتۆتە ئاراوە.
چەند ڕۆژێک پێش ساڵیادی لەشکرکێشی ئینگلیز-ئەمریکی بۆ سەر عێراق، بی بی سی ئاشکرای کرد کە گومان لەناو حکومەت و هەواڵگریبەریتانیادا هەبووە سەبارەت بە زانیاری لەسەر هەڵگرتنی چەکی کۆمەڵکوژی لەلایەن عێراقەوە پێش لەشکرکێشی ئەمریکا لە ساڵی 2003،هەروەها ئاماژەی بەوەدا کە ئەو پرسە بوونی چەکی کۆمەڵکوژ لە عێراقدا پرسێکی سەرەکی بوو لە بڕیارەکەی لەندەن، بەڵام لە دوایبڕیارەکەی واشنتۆنەوە پرسێکی لاوەکی بوو.
لویس ڕوێدا، سەرۆکی گروپی ئۆپەراسیۆنی عێراقی سەر بە سی ئای ئەی ڕایگەیاند، پرسی چەکی کۆمەڵکوژ پرسێکی لاوەکییە بۆ واشنتۆنلە هەڵمەتێکی قووڵتر بۆ ڕووخاندنی سەدام حوسێن، سەرۆککۆماری عێراق، گوتیشی "ئێمە عێراقمان داگیر دەکرد تەنانەت ئەگەر سەداملاستیکێکی هەبوایە و... ئێمە دەڵێین چاوەکانت لەگەڵیان دەکوژێنێتەوە."
بەپێی بەڵگەنامەکانی بی بی سی، ئەو مەترسییە گوماناوییەی کە چەکی کۆمەڵکوژی عێراق، وەک چەکی کیمیایی و بایۆلۆجی و ئەتۆمیدروستی کردووە، ناوەندی بەریتانیا بووە.
تۆنی بلێر، سەرۆکوەزیرانی پێشووی بەریتانیا بە بی بی سی ڕاگەیاندووە: ئەو زانیارییە هەواڵگرییەی کە بەدەستم دەهێنا، ئەوە بوو کەپشتم پێدەبەست، پێموایە مافی ئەوەم هەیە پشتی پێ ببەستم، جەختیشی لەوە کردەوە کە "تا دوایین سات هەوڵیدا خۆی لە کردەوەیسەربازی بەدوور بگرێت". "
لە بەڵگەنامەکاندا ئاماژە بەوە کراوە کە جۆرج بوش سەرۆکی ئەمریکا لە کاتی پەیوەندییەکدا دەرفەتی کشانەوەی لە بەشداریکردن لەسەرەتای لەشکرکێشیەکەدا پێشکەش بە بلێر کردووە و دواتر بەشداری ئۆپەراسیۆنەکە بکات، بەڵام بلێر ڕەتیکردووەتەوە.
بلێر بە پشتبەستن بە دوو هۆکار بەرگری لە بڕیارەکەی کرد، ئەوانیش پێویستی ڕووبەڕووبوونەوەی سەدام حسێن و پاراستنی پەیوەندیلەگەڵ ئەمریکا، هەروەها بلێر ئاماژەی بەوەدا کە پاشەکشەکردنەکە دەکرا کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر پەیوەندییەکانی نێوان لەندەن وواشنتۆن هەبوایە.
لای خۆیەوە، وەزیری دەرەوەی پێشووی بەریتانیا، جاک ستراو، ئاماژەی بەوەدا کە لە سێ بۆنەدا پرسیاری لە ڕیچارد دیرلۆڤ، سەرۆکیئەوکاتی دەزگای هەواڵگری "MI6"ی بەریتانیا کردووە سەبارەت بە سەرچاوەی زانیارییە هەواڵگرییەکان سەبارەت بە عێراق.
ستراو دەریخستووە کە "هەستێکی نائارامی هەبووە سەبارەت بەم زانیاریانە، بەڵام دیرلۆڤ لە هەموو بۆنەیەکدا دڵنیای دەکاتەوە کە ئەمبریکارانە جێی متمانەن". بەڵام ستراو وتی لە کۆتاییدا ئەوە کاری سیاسییەکانە کە بەرپرسیارێتی هەڵبگرن، چونکە ئەوان بڕیاری کۆتاییدەدەن.
لە بەرامبەردا دیرلۆڤ ڕەتیکردەوە "لەشکرکێشی بۆ سەر عێراق" بە "شکستی هەواڵگری" بزانێت، جەختیشی لەوە کردەوە کە هێشتا پێیوایەعێراق جۆرێک لە بەرنامەی چەکی هەیە و ڕەنگە توخمەکانی ئەو بەرنامانە لەودیو سنوورەوە بۆ سوریا گواسترابێتەوە.
لە لایەکی دیکەوە، دەیڤید عومەند، ڕێکخەری ئەمنی و هەواڵگری لە کابینەی بەریتانیا لە ماوەی ساڵانی ٢٠ ٠ ٢ تا ٢٠ ٠ ٥، وتی ئەوەی ڕوویدا"شکستێکی گەورە بوو"، ڕوونیشیکردەوە کە لایەنگری وایکردووە شارەزایانی حکومەت گوێ لە پارچە زانیارییەک بگرن کە پشتگیری دەکەنبیرۆکەی ئەوەی کە سەدام حوسێن چەکی کۆمەڵکوژی هەبووە.
هه ڕوه ها هه ندێک له ناو ده زگای هه واڵگری به ڕیتانیا ئاشکرایان کرد که نیگه ڕانیشیان له باره ی دۆسیه ی عێراق هه یه و ئه فسه ڕێکیپێشووی هه واڵگریش که له عێراق کارده کات، که داوای کرد ناوی ئاشکرا نه کرێت، ده ڵێت "له و کاته دا هه ستى کردووه ئه و کاره ى ئهوانه هه ڵه یه " ."
ئەو ئەفسەرە پێشووە باسی ئەو ماوەیەی لە سەرەتای ساڵی 2002ەوە کرد، ئاماژەی بەوەدا کە "هیچ زانیارییەکی هەواڵگری وهەڵسەنگاندنێکی نوێ یان باوەڕپێکراو نەبووە کە ئاماژە بەوە بکات کە عێراق بەرنامەکانی چەکی کۆمەڵکوژی دەستپێکردۆتەوە و مەترسییەکینزیکیان دروستکردووە".
ئەو باوەڕی خۆی دەربڕی کە حکومەتی بەریتانیا چەکی کۆمەڵکوژی وەک تاکە شتێک دەبینی کە دەتوانرێت شەرعیەتی کردەوەی سەربازیلەسەر ڕابگیرێت.
ڕووداو ٢٤ سەرچاوەی هەواڵی باوڕپێکراو
ڕووداو٢٤،ڕابردو،ئێستا،داهاتو
