سەرکوتکارییە فرەسنوورەکانی ڕژێمی ئێران و لەناوبردنی پانتاییە ئارامەکان بۆ ئۆپۆزسیۆنی کوردی ڕۆژهەڵات
سەرکوتکارییە فرەسنوورەکانی ڕژێمی ئێران و لەناوبردنی پانتاییە ئارامەکان بۆ ئۆپۆزسیۆنی کوردی ڕۆژهەڵات
ئامادەکراوە لەلایەن: ناوەندی بڕیاری بزوتنەوەی ئایندەی کوردستان
بەروار: ٧ی نۆڤەمبەری ٢٠٢٥
ئاراستەکراوە بۆ: مەڕێز سیناتۆر لیندسی گراهام، ئەنجومەنی پیرانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
کورتەی جێبەجێکردن
ئەم ڕاپۆرتە بەڵگەنامەی هەڵمەتە سیستماتیکییەکانی ڕژێمی ئێران دەخاتە ڕوو بۆ لەناوبردنی هەموو پانتاییە ئارامەکانی چالاکیی سیاسیی ئۆپۆزسیۆنی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە عێراق و هەرێمی کوردستان، ئەوەش لە ڕێگەی دەستدرێژیی سەربازی، فشاری سیاسی و ئۆپەراسیۆنی گروپە وەلائییەکانەوە. گەلی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان ڕووبەڕووی قەیرانێکی دوولایەنە بووەتەوە کە پێکهاتووە لە سەرکوتکارییەکی دڕندانە لە ناوەوەی ئێران و بێبەشکردنی تەواوەتی لە مافی ڕێکخستنی سیاسیی ئاشتییانە لە دەرەوەی وڵات.
دەرەنجامە سەرەکییەکان:
١. هێزە سەربازییەکانی ئێران لە ساڵی ٢٠٢١ەوە زیاتر لە ١٠٠ هێرشی فرەسنوورییان بۆ ناو خاکی هەرێمی کوردستان ئەنجامداوە.
٢. لانی کەم ١٥ نووسینگەی پارتە ئۆپۆزسیۆنەکان بەهۆی فشاری ئێرانەوە بە زۆرەملێ داخراون.
٣. چەندین حاڵەتی تیرۆرکردن و ڕفاندنی چالاکانی کورد لە ناو خاکی عێراقدا تۆمارکراون.
٤. حکومەتی عێراق بە شێوەیەکی فەرمی پاشکۆیەتی بۆ داواکارییەکانی تاران نیشانداوە بۆ بەرتەسککردنەوەی چالاکییە سیاسییەکان.
بەشی یەکەم: پاشخانی خەباتی ڕۆژهەڵاتی کوردستان
ا. سەرکوتکاری لە ناوەوەی ئێران:
دانیشتوانی کوردی ڕۆژهەڵاتی کوردستان کە ژمارەیان لە نێوان ١٠ بۆ ١٢ ملیۆن کەسە، ڕووبەڕووی جیاکارییەکی سیستماتیک دەبنەوە کە بریتین لە:
١. سەرکوتی سیاسی: لە سێدارەدانی بەکۆمەڵی زیندانیانی سیاسی، کە لانی کەم ٨٩ چالاکوان لە ساڵانی ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤دا لە سێدارە دراون.
٢. سەرکوتی کولتووری: قەدەغەکردنی زمانی کوردی لە دامەزراوە فەرمییەکان و خوێندندا.
٣. پەراوێزخستنی ئابووری: دواخستنی ئەنقەستی گەشەپێدانی ناوچە کوردییەکان سەرەڕای هەبوونی سەرچاوەی سروشتی دەوڵەمەند.
ب. ڕۆڵی مێژوویی هەرێمی کوردستان وەک پەناگەی ئارام:
لە ساڵی ١٩٩١ەوە، هەرێمی کوردستان وەک ناوەندێکی سیاسی، پەناگەیەک بۆ چالاکوانان و بنکەیەک بۆ کاری کۆمەڵگەی مەدەنی و میدیایی ڕۆژهەڵات خزمەتی کردووە. ئەم پەناگە مێژووییە ئێستا لەژێر هێرشی سیستماتیکی ڕژێمی ئێراندایە.
بەشی دووەم: دەستدرێژییەکانی ئێران و ڕەهەندی سەربازی
ا. هێرشی سەربازیی ڕاستەوخۆ:
لە ئەیلوولی ٢٠٢٢دا، هێرشی بەرفراوانی درۆن و مووشەکی بالیستی کرایە سەر بارەگاکانی ئۆپۆزسیۆن لە هەولێر و سلێمانی، کە بووە هۆی شەهیدبوونی ١٣ کەس و برینداربوونی ٥٨ کەسی تر. هەروەها لە ساڵی ٢٠٢٤دا هێزەکانی سوپای پاسداران چەندین جار خاکی عێراقیان بەزاندووە و بنکەی سەربازییان لە ناوچە سنوورییەکان دروستکردووە.
ب. هەڵمەتی تیرۆر و ڕفاندن:
تاران لە ڕێگەی گروپە میلیشیاکانیەوە چەندین ئۆپەراسیۆنی تیرۆر و ڕفاندنی ئەنجامداوە.
بەشی سێیەم: فشارە سیاسییەکان و ئۆپەراسیۆنی گروپە وەلائییەکان
تاران هەژموونی خۆی بەسەر بەغدادا بەکارهێناوە بۆ داخستنی نووسینگەکانی ئۆپۆزسیۆن و سنووردارکردنی هاتوچۆی سەرکردە سیاسییەکان. هاوکات حکومەتی هەرێمی کوردستان لەژێر فشارێکی قورسدایە و ڕووبەڕووی بژاردەی سەخت بووەتەوە لە نێوان پاراستنی ئاسایشی هەرێم و پابەندییە مێژووییەکانی بەرامبەر بە پارچەکانی تری کوردستان.
بەشی چوارەم: کاریگەرییە مرۆیی و یاساییەکان
کردەوەکانی ئێران پێشێلکردنی ئاشکرای سەروەریی خاکی عێراق و یاسا نێودەوڵەتییەکانە. چالاکانی ڕۆژهەڵات لە ئێستادا هیچ پەناگەیەکی ئارامیان لە ناوچەکەدا نەماوە و ڕووبەڕووی مەترسیی ڕادەستکردنەوە و تیرۆر دەبنەوە، ئەمەش بووەتە هۆی دروستبوونی دۆخێکی دەروونی پڕ لە ترس و دڵەڕاوکێ بۆ پەنابەرانی سیاسی.
بەشی پێنجەم: بارودۆخی ئێستا و نەبوونی پانتایی ئارام
ئۆپۆزسیۆنی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە ئێستادا تووشی ئیفلیجی بووە لە کارەکانیدا، چونکە نە لە ناوەوەی ئێران و نە لە ناو خاکی عێراق و هەرێمی کوردستاندا ڕێگەی پێ نادرێت چالاکیی سیاسی ئەنجام بدات. ئەمەش وایکردووە گەلی کورد لەو پارچەیە هەست بە بێهیوایی و دابڕان لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بکات.
بەشی شەشەم: پێشنیارە سیاسییەکان بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
ا. هەنگاوە بەپەلەکان:
١. سەرکۆنەکردنی فەرمی هێرشە سەربازییەکانی ئێران بۆ سەر خاکی عێراق.
٢. فشاری دیپلۆماسی بۆ سەر حکومەتی عێراق تا ڕێگری بکات لە جێبەجێکردنی ئەجێندا ئەمنییەکانی ئێران.
٣. سەپاندنی سزای توند بەسەر فەرماندەکانی سوپای پاسداران کە بەرپرسن لە تیرۆرە فرەسنوورییەکان.
٤. دابینکردنی میکانیزمی پاراستن و خێراکردنی پرۆسەی پەنابەری بۆ ئەو چالاکوانانەی ژیانیان لە مەترسیدایە.
ب. دەستپێشخەرییە ستراتیژییەکان:
١. پشتگیریکردنی تواناکانی هەرێمی کوردستان بۆ بەرگری لە خۆی.
٢. دابینکردنی هاوکاری دارایی و میدیایی بۆ ڕێکخراوە مەدەنییەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان.
٣. ناساندنی فەرمی مەینەتییەکانی گەلی کورد و بەشدارکردنیان لە گفتوگۆکانی تایبەت بە ئایندەی ئێران.
بەشی حەوتەم: کۆتایی
گەلی کوردی ڕۆژهەڵات ڕووبەڕووی قەیرانێکی بێوێنە بووەتەوە. ئەمریکا بەرژەوەندیی ئەخلاقی و ستراتیژی هەیە لەوەی ڕێگری بکات لەوەی ڕژێمێکی سەرکوتکەر هەموو دەنگە ئازادەکان کپ بکات. پشتگیریکردن لە ئۆپۆزسیۆنی ئاشتیخواز و مەدەنی، کلیلی گۆڕانکارییە دیموکراسییەکانە لە ناوچەکەدا. ئێمە داوا لە ناوەندەکانی بڕیار لە واشنتۆن دەکەین کە ڕێگە نەدەن تاران بەردەوام بێت لە هەناردەکردنی تیرۆر و سەرکوتکارییەکانی بۆ دەرەوەی سنوورەکانی خۆی.
ناوەندی بڕیار
بزوتنەوەی ئایندەی کوردستان
هێڵی دیپلۆماسی
ناونیشان:
ماڵپەڕ www.Ainde.org
ئیمەیڵ : [email protected]
