ئایا چارەسەرکردنی ململانێی تورکیا و پەکەکە شەڕێکی مێژووییە لەسەر پێناسەکردنی دەوڵەت و نەتەوە و شوێنی کورد لە داهاتووی تورکیادا. بە مانای داڕمانی دەوڵەتی نەتەوەیی تورک میحوەر دێت؟
پرسی کورد لە تورکیا یەکێکە لە درێژخایەنترین و ئاڵۆزترین ململانێ سیاسی ئەمنیەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاسته. هەر جارێک باس لە گفتوگۆی نێوان حکومەتی تورکیا و پکک کرێکارانی کوردستان پەکەکە دەوروژێنرێت دوو باسی تەواو جیاواز دەخرێنە روو: باسی فەرمی حکومەتی تورکیا کە باس لە کۆتایی تیرۆر دەکات، هەروەها باسی پەکەکە (ئاشتی)کە پرسە بە دیموکراسیکردنی قەوارەی سیاسی و دانپێنان ناسنامەی کوردایەتی و مافەکان دەبینێت لەم نووسینەدا هەوڵ دەدام ئەگەرکانی ئەم پرۆسەی بخەمە روو
دەوڵەتی تورکیا بە ئاگادارییەوە خۆی لە بەکارهێنانی دەستەواژەی وەک ئاشتی، دانوستاندنی سیاسی، یان چارەسەرکردنی پرسی کورد بەدوور دەگرێت و ئەم پرۆسەیە بە کۆتایی تیرۆر ناودەبات. ئەم هەڵبژاردنی وشەیە تاکتیکێکی زمانەوانی سادە نییە، بەڵکو ڕەنگدانەوەی ڕوانگەیەکی ئایدیۆلۆژییە. مەسەلەی کورد لە پرەنسیپدا بوونی نییە؛ ئەوەی هەیە مەترسی ئەمنییە. دەوڵەت تاکە ئەکتەری سیاسی شەرعییە، لایەنی بەرامبەریش نەک وەک ئەکتەرێکی سیاسی بەڵکو وەک گروپێکی تاوانکاری دەناسێنێت. ئامانجی کۆتایی گۆڕینی قەوارەی سیاسی نییە، بەڵکو چەکداماڵین و هەڵوەشاندنەوەی لایەنی بەرامبەرە. لەم ڕوانگەیەوە هەر ئاشتەوایییەک بە سادەیی بە واتای تەسلیمبوونی تاکلایەنە و گەڕانەوەی نەزمی ئەمنی دێت، نەک ڕێککەوتنی سیاسی نێوان ئەو دوو لایەن.
لەبەرامبەردا پەکەکە چەندین جار جەختی لەوە کردووەتەوە کە ئەم پرۆسەیە تەنیا لە حاڵەتێکدا مانادارە کە ببێتە هۆی دیموکراسیکردنی ڕاستەقینەی تورکیا. لەم ڕوانگەیەوە: مەسەلەکە تەنها چەک نییە، بەڵکو پێکهاتەی دەوڵەتە. بەبێ مافە سیاسی و کولتووری و هویەتە نەتەوەیەکان، نە چەکدادانان و نە هەلوەشانەوەی پکک رودەدات .وهەر ڕێککەوتنێک دانپێدانانی کورد تیانەبێت سەر ناگرێت. بە واتایەکی تر ئاشتی بێ دادپەروەری ڕەتدەکاتەوە و ئەزموونی شکستی پڕۆسەی ٢٠١٣-٢٠١٥ بە بەڵگەی پوچەڵبوونەوەی بەڵێنە ئەمنییەکان دەزانێت.
رێگریەکانی دوو پێناسەی جیاوازلەم گفتووگۆیەدا کە دەوڵەت تورکیە دەوڵەتێکی کە لەسەر بنەمای نکۆڵیکردنی جیاوازیەکان دامەزراوە و پکک ویستی دەوڵەتێکە دان بە فرەچەشنی هویەتی بنرێت و دەسەڵات لامەرکەزی بەکات و کە قبوڵکردنی داواکارییەکانی پکک، واتە تێپەڕین لە پێناسەی تورکیە و هەنگاونان بەرەو پێناسەی دووەم. ئەم گواستنەوەیە چاکسازییەکی بچووک نییە، بەڵکو گۆڕانکارییەکی بنەڕەتییە بۆ پێکهاتەی سیاسی تورکیا. کە لێرەدا داڕمانی و هەڵوەشانەوە دەوڵەتی نەتەوەیی تورک میحوەر بێت و دامەزراندنەوەی تورکیا وەک دەوڵەتێکی دیموکراسیتر. بەڵام بۆیە تورکیا لەم دەرئەنجامە دەترسێت ببێتر هۆی پرسیار لە شەرعیەتی مێژوویی کۆماری کەمالیستی و ڕێگا بۆ داواکاری هاوشێوە لەلایەن نەتەوەکانیترەوە بکرێتەوە. بۆیەلێرەوە ناونانی ئەم پرۆسەیە بە کۆتایی تیرۆر هەوڵێکە بۆ ڕێگریکردن لەوەی ببێتە پڕۆژەیەکی ئاشتی ڕاستەقینە. بیر لە ئاشتەوایی تاکتیکی دەکاتەوە.
پێشهاتە ناوچەی و جیهانیەکان ساڵانی ڕابردوو ڕۆڵێکی گرنگی هەبووە لە پێناسەکردنەوەی حیساباتی ئەمنی تورکیا. لە ڕوانگەی نوخبەی دەسەڵاتدار لە تورکیە، نەزمی نێودەوڵەتی چووەتە قۆناغێکی ناسەقامگیری پێکهاتەیی کە تێیدا گەرەنتییە ئەمنییەکان دەڵەت نەتەوەی محوەرەکان جێی متمانە نین. ئەم دۆخە پرسی کوردی لە تەحەدایەکی تەنیا ناوخۆییەوە بۆ ناوجەی و جیهانی بەرز کردووەتەوە.
یەکەم: گوتاری ئەمنی تورکیا پێشهاتەکانی بەسراو بە ئیسرائیل و شەڕەکانی ناوچەکە لە چوارچێوەی دوبارە کێشانەوەی نەخشەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و شەرعیەتدان بە دەستێوەردانەکانی، سنوور بەزاندن ولاوازبوونی حکومەتە ناوەندییەکان دەبێتە هۆی کە تورکیە بیر لە خۆی بکاتەوە لە ژینگەیەکی لەو شێوەیەدا پرسی کورد، وەک هەستیارترین هەڵەی ناوخۆیی تورکیا، بە ئەگەرێکی زۆرەوە دەتوانێت ببێتە خاڵێکی لێکنزیکبوونەوەی نێوان فشارە دەرەکییەکان و ناڕازیبوونی ناوخۆیی.
دووەم: لێدوانەکانی دۆناڵد ترەمپ سەبارەت بە کشانەوەی ئەمریکا لە ناتۆ وهەنگاوی وڵاتانی ئەورووپایی بەرەو پێکهێنانی میکانیزمی بەرگری و ئاسایشی سەربەخۆ، نیگەرانییەکانی ئەنقەرە بەهێزتر کردووە کە ڕەنگە لە داهاتوودا تورکیا وەک وڵاتێکی پەراوێزخراو و ناسەقامگیر پێناسە بکرێت. لە ژینگەیەکی وادا پرسی کورد دەتوانێت ببێتە فشاری سیاسی بۆ سەر تورکیا. دەرکی بەوە دەکات کە تورکیا ناتوانێت لە هەمان کاتدا لەگەڵ قەیرانەکانی ناوچەکەدا ململانێیەکی ناوخۆیی چارەسەرنەکراو بەڕێوەببات. هەموو ئەم هۆکارانە پاڵ بە حکومەتی تورکیا دەبەن بەرەو کەمکردنەوەی گرژییەکان و جۆرێک لە ئاشتەوایی تاکتیکی؛ ئاشتەوایییەک کە ئامانجی چارەسەرکردنی ڕیشەی کێشەکە نییە، بەڵکو بەڕێوەبردنی مەترسییە ناوجەی و جیهانیە و هێورکردنەوەی بەرەی ناوخۆیە. هەر بۆیە ئەم پرۆسەیە بەردەوامە لە پێناسەکردن لەڕووی کۆتاییهێنان بە تیرۆر، نەک وەک پڕۆژەیەک بۆ ئاشتی دیموکراسی.
بەدیلێکی نەوتراو پکک لە سەرنەگرتنی چییە
هەرچەندە پکک لە گوتاری فەرمی خۆیدا خۆی لە دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان دوور خستووەتەوە و سەرنجی لەسەر پێکەوەژیانی و دیموکراتیانە جەخت دەکاتەوە، بەڵام ئەمە بە مانای نەهێشتنی تەواوەتی بژاردەی دابڕان لە ئاسۆی سیاسی نییە. لە سیاسەتدا ئەوەی بە ڕوونی باس نەکراوە مەرج نییە مەحاڵ بێت؛ بەڵکو هەندێک جار وەک بەدیلێکی بێدەنگ دەپارێزرێت.
دابڕان لە تورکیا دەتوانێت ببێتە بژاردەیەکی ڕاستەقینە ئەگەر سێ فاکتەر لە یەک کاتدا ڕوو بدەن: یەکەم: بەستنی تەواوەتی ڕێگای دیموکراسی و سیاسەتی ئاشتیانە لە تورکیادا؛ دووەم: گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی لە نەزمی ناوچەکەدا کە ببێتە هۆی پێناسەکردنەوەی سنوورەکان؛ و سێیەم: خواستی جیابوونەوە دەبێتە داواکارییەکی بەربڵاو لە نێو کۆمەڵگای کوردیدا. لە دۆخێکی وادا پێکەوە ژیانی سەپێنراو شەرعیەتی خۆی لەدەست دەدات و دەکرێ گوتاری دابڕان وەک وەڵامێک بۆ ئینکاری هەمیشەیی بخرێتەڕوو.
بەڵام خۆپاراستنی ئێستای پکک لە پێشنیارکردنی ئەم بژاردەیە بە ئاشکرا بڕیارێکی تەواو ئایدیۆلۆژی نییە، بەڵکو حیسابێکی واقیعییە. تێچووی سەربازی، دژایەتی توندی حکومەتەکانی هەرێم، نەبوونی پاڵپشتی نێودەوڵەتی، مەترسی دابەشبوونی ناوخۆیی لەناو کۆمەڵگەی کوردیدا، هەموو ئەو هۆکارانەن کە دەوڵەتی سەربەخۆ دەکەنە بژاردەیەکی تێچووی زۆر و دوور لە چاوەڕوانی لەم خاڵەدا.
بۆیە دەتوانرێت بڵێین جیابوونەوە ئامانجی ئێستای پەکەکە نییە، بەڵکو دەرئەنجامی ئەگەری شکستی تەواوەتی پڕۆژەی دیموکراسییە لە تورکیا. ئەم ئەگەرە ئەگەرییە بەسەر ململانێکاندا دەڕوات و دەبێتە ڕێگرییەک: هۆشدارییەکی ناڕاستەوخۆ بۆ حکومەتی تورکیا کە بەردەوامی ڕەتکردنەوەی مافەکانی کورد لە کۆتاییدا دەتوانێت ببێتە هۆی بەهێزبوونی مەیلی جیابوونەوە.
ئەگەرکان دوانن و بەلام دەتوانین هەر کام بەم چەند بەشەی دابەش بکەین
ئەگەر بە سادەیی بە جەکسووتانی پەکەکە کۆتایی پێبێت، دەوڵەتی نەتەوەیی تورکی ناوەندی وەک خۆی دەمێنێتەوە.
ئەگەر کۆتاییەکەی لەگەڵ دیموکراسیکردن و دانپێدانانی کورددا بێت، ئەوا مرۆڤ دەبێت باس لە کۆتایی دەوڵەتی نەتەوەیی لە تورکیادا بکات.
ئەگەر پێشهاتە ناوچەیی و جیهانیی ئێستا تورکیا بەرەو ئاشتەوایی پاڵ بنێن، بەڵام ئەم فشارانە بە تەنیا ناتوانن گەرەنتی گواستنەوە بۆ دیموکراسی بکەن. بۆیە ئەم پرۆسەیە لە جەوهەردا تەنها گفتوگۆیەکی ئەمنی نییە، بەڵکو شەڕێکی مێژووییە لەسەر پێناسەکردنی دەوڵەت و نەتەوە و شوێنی کورد لە داهاتووی تورکیادا.
