ده‌وڵه‌تی ئیسلامی خوڕاسان هێرشیان کرده سه‌ر ڕووسیا و زیاتر له ١٠٠ که‌سی مه‌ده‌نیان کوشت. ئه‌م گروپه و کێن و بۆچیی رووسیا ده‌که‌نه ئامانج؟
دوای ئەوەی چەکداران هێرشیان کردە سەر شوێنی کۆنسێرتێک لە ناوچەی مۆسکۆ، کە کوشندەترین هێرش بوو لە ڕووسیا لە ماوەی دەیان ساڵدا.
هێرشەکەی ٢٢ی ئازار لەلایەن گروپی چەکداری دەوڵەتی ئیسلامی خوڕاسانه‌وه ئه‌نجامدرا. بەرپرسانی ئەمەریکا ڕایانگەیاند، لقێکی ناوچەیی، سه‌ربه خه‌لافه‌تی ئیسلامی له عێراق و شامن، دەوڵەتی ئیسلامی-خۆراسان ناسراون لە پشت ڕووداوەکەوە بووە. ئه‌و گروپه ئیسلامیه، خۆشیان ڕووداوه‌که‌شیان گرته ئه‌ستۆی خۆیان و له میدیاکانی خۆیانه‌وه وه‌ک چالاکیه‌کی جیهادی بانگه‌‌شه‌یان بۆی کرد.
ده‌وڵه‌تی ئیسلامی خوڕاسان، کە بنکەکەی لە ئەفغانستانە، پێشتر باڵیۆزخانەی ڕووسیای لە کابول کردبووە ئامانج و هەڕەشەی ئەنجامدانی هێرشی لە ناوخۆی ڕووسیای کردبوو.
دەوڵەتی ئیسلامی-خۆراسان که‌ی بۆ یەکەمجار سەریهەڵدا؟
ئه‌و گروپه لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٤ لە ئەفغانستان دامەزرا، هەمان ساڵ کە داعش ناوچەیەکی زۆری عێراق و سوریای گرتە دەست و خۆی بە خەلافەتێک ڕاگەیاند، یان دەوڵەتێک کە بە یاسای ئیسلامی بەڕێوەدەبرێت. دواتر داعش لە لایەن هاوپەیمانییەکەوە بە سەرۆکایەتی ئەمریکا شکستی هێنا. که تێیدا کورد ڕۆلێکی به‌رچاوی هه‌بوو له کۆتایی هێنان به خه‌لافه‌تی ئیسلامی.
گروپه ئیسلامیه‌که‌ی خوڕاسان، سەرەتادا به‌‌شێکی بچووکی خاکی ڕۆژهەڵات و باکووری ئەفغانستانی گرت، وەک بەشێک لە ئامانجی فراوانتری گروپه‌که بۆ فراوانکردنی لە سەرانسەری باشوور و ناوەڕاستی ئاسیا. خوراسان ئاماژەیە بۆ ناوچەیەکی مێژوویی کە بەشێک لە ئەفغانستانی مۆدێرن و ئێران و ئاسیای ناوەڕاستی لەخۆگرتبوو.
بەڵام ئیسلامی خوڕاسان لە دەوروبەری ساڵی 2019 دەستی بە کشانەوە کرد لە مۆڵگە خاکییەکانی لە ئەفغانستان دوای ئەوەی کەوتە بەر تەقەی هێزەکانی ئەفغانستان و بیانی و هەروەها تاڵیبان کە گروپێکی چەکداری ڕکابەرە. پاشان ئیسلامی خوڕاسان دەستی کرد بە ستراتیژییەکی نوێی شەڕی شارەکان.
چەکدارانی ده‌وله‌تی ئیسلامی خوڕاسان لە کوێوە هاتوون؟
چه‌کداره جیهادیه‌کان، لە لایەن ئەندامانی ناڕازی تاڵیبانی ئەفغانستان و تالیبانی پاکستان و ئەلقاعیدە دامەزرا کە بەیعەتیان بۆ خه‌لافه‌ته‌که‌ی به‌غدادی ڕاگەیاندبوو.
بەدرێژایی ساڵان، ڕیزەکانی خه‌له‌فه‌ت لەلایەن چەکدارە ناوخۆییەکان و چەکدارە بیانییەکانەوە زیاتر بەرزبوونەتەوە، بەتایبەتی ئەوانەی لە کۆمارەکانی پێشووی سۆڤیەتی ئاسیای ناوەڕاستەوە هاتوون.
هۆڵی شارەوانی کرۆکوس دوای هێرشە کوشندەکەی شوێنی کۆبوونەوەکە لە هەرێمی مۆسکۆ لە ٢٢ی ئازار کە لەلایەن دەوڵەتی ئیسلامی ئیدیعای کردبوو.
ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ڕاپۆرتێکدا کە لە مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٣دا بڵاوکرایەوە، ڕایگەیاند، چەکدارانی ده‌وله‌تی ئیسلامی خوڕاسان، بریتین لە هاووڵاتیانی پاکستان، ئێران، ئازەربایجان، تورکیا، ڕووسیا، تاجیکستان، ئۆزبەکستان و ژمارەیەکی کەم لە چەکدارانی عەرەبی خەڵکی سوریا ، کە گەشتیان کردبوو بۆ ئەفغانستان.
ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاند، ژمارەی چەکدارانی ده‌وله‌تی خوڕاسان لە ئەفغانستان ”لە چوار هەزار بۆ ٦ هەزار کەسەوەیە“، هەندێک لە شارەزایان مەزەندە دەکەن کە ژمارەکە زۆر کەمترە.
ده‌وله‌تی ئیسلامیه‌که‌ی خوڕاسان چ هێرشێکی ئەنجامداوە؟
داعش هێرشی کردۆتە سەر هێزەکانی ئەفغانستان و هێزه‌کانی نێودەوڵەتی و هەروەها تاڵیبان. هەروەها کەمینە ئایینیەکانی ئەفغانستانی کردۆتە ئامانج.
گروپەکە یەکێک لە هێرشیکی گه‌وره‌ی ئه‌نجامدا، که بوو به‌هۆی کوشتنی ١٧٠ مەدەنی له ئەفغانی و ١٣ ئەندامی سوپای ئەمریکا لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی کابول، ئه‌مه له کاتێکدا بوو لە مانگی ئابی ٢٠٢١ لە کاتێکدا سەربازە بیانییەکان لە ئەفغانستان خه‌ریکی کشانه‌وه بوون.
